Dynastia Shang

Dynastia Shang to pierwsza historycznie i archeologicznie potwierdzona chińska dynastia. Panowała ona w latach 1766-1122 p.n.e. Prawdopodobnie w tym czasie rządziło 50 władców. Pierwszych przejmowało władzę po starszym bracie. Dopiero później upowszechniła się zasada dziedziczenia tronu po ojcu. Założycielem dynastii był król Tang, wywodzący się z ludów kultury Erlitou.
   W czasie panowania Shangów, w Chinach zaczęto stosować złożone techniki wytopu brązu. Wykształcił się podział pracy, co było niezbędne do wznoszenia monumentalnych budynków. Wykształciły się elity władzy. Arystokraci byli chowani z bogato wyposażonych grobach, nierzadko ze służbą. Za życia zajmowali się m.in. walką zbrojną. Uzbrojenie stanowiły siekiery, halabardy i noże. Podstawowymi jednostkami bojowymi były rydwany, wspierane przez piechotę.
   Zaczęto stosować pismo piktograficzne, które stało się podstawą dzisiejszego pisma chińskiego. Do dzisiaj zachowały się przede wszystkim inskrypcje na rytualnych naczyniach z brązu oraz na kościach wróżebnych. Stosowano już kalendarz księżycowo-słoneczny.
     Ostatnim królem z dynastii Shang był Di-xin. Bezpośrednio panował on tylko nad swoją stolicą w Yinxu, niedaleko dzisiejszego Anyang, i okolicami. Miał wielu wasali, którzy łącznie panowali nad całym obszarem Niziny Chińskiej i środkowych Chin pomiędzy dolnym i środkowym biegiem rzek: Huang He i Jangcy. Di-xin został obalony przez swego wasala Wu z dynastii Zhou.
 
 

Drugi Okres Przejściowy

Drugi Okres Przejściowy to okres w historii starożytnego Egiptu, trwający w latach 1794-1549 p.n.e. Charakteryzuje się on destabilizacją polityczną państwa i rozbiciem dzielnicowym. Podobnie jak poprzedni okres przejściowy, tak i ten jest słabo udokumentowany. Jest więc wiele niejednoznaczności i wątpliwości. W tym też czasie kończy się izolacja kultury egipskiej, a rozpoczyna okres intensywnych kontaktów ze światem zewnętrznym i mieszanie kultur. Spowodowane to było przejęciem władzy nad północnym Egiptem przez Hyksosów (z egipskiego: "władcy obcych krajów"). Była to niejednorodna grupa etniczna, przybyła z terenów Syrii lub Palestyny. Właśnie za ich pośrednictwem Egipcjanie zapoznali się m.in. z wysokiej jakości brązem, łukiem dalekiego zasięgu, dwukołowym rydwanem i końmi. Prawdopodobnie wśród przybyszów był biblijny patriarcha Jakub z całą rodziną, od których pochodzą Izraelici.

XIII dynastia
Rządziła ona prawdopodobnie w latach 1794-1648 p.n.e. Na początku faraonowie rezydowali w Iczi-taui i panowali nad całym Egiptem, a nawet Nubią i Palestyną. Aparat państwowy działał sprawnie. Dlatego część naukowców uważa, że należy ją przypisać do Średniego Państwa. Jednak z czasem zaczęły się ważne procesy dezintegracyjne. Większość faraonów jest znana tylko z imienia. Tylko nielicznych znani są ze swych osiągnięć, głównie budowlanych. Poza Chendżerem, nieznane są miejsca ich pochówków. Tematem dyskusji są nadal lata panowania i kolejność panowania. Prawdopodobnie większość władców panowała zaledwie po kilka lat. Z czasem XIII dynastia traciła kontrolę nad kolejnymi ziemiami, aż pozostały im tylko Teby.

XIV dynastia
Trudno określić czas jej panowania. Prawdopodobnie panowała nad deltą Nilu, a swą siedzibę miała w Ksois. Przejęcie przez nią władzy nad ważną częścią państwa może świadczyć o słabości XIII dynastii. Niektórzy naukowcy wątpią w jej istnienie i identyfikują jej władców z XIII dynastią.

XV dynastia
Panowała ona nad Dolnym i Środkowym Egiptem w latach 1675-1560 p.n.e. Była to pierwsza egipska dynastia wywodząca się z zewnątrz. Zwie się ją również dynastią Wielkich Hyksosów. Ich stolicą zostało Awaris, które było pierwszym zdobytym większym miastem. stamtąd prowadzili ekspansję. Pierwszym hyksoskim władcą był Salitis, który w 1648 r.p.n.e. zdobył Teby, obalił XIII dynastię i koronował się na władcę całego Egiptu. Pod koniec swego panowania musieli walczyć z faraonami z XVII dynastii. Hyksosi zostali wypędzeni z Egiptu ok. 1540 r.p.n.e. Brak jakichkolwiek danych o władcach po 1560 r.p.n.e.

XVI dynastia
Wielu naukowców uważa się, że jest to nie tyle dynastia, co grupa wasalów Hyksosów. Zwana jest ona również dynastią Małych Hyksosów.

XVII dynastia
Panowała ona nad Górnym Egiptem prawdopodobnie w latach 1648-1549 p.n.e. i mogła być kontynuacją XIII dynastii. Rezydowali w Tebach i zachód od miasta była ich nekropolia. Pierwsi faraonowie byli wasalami Hyksosów. Później jednak uzyskali niezależność, aż w końcu faraon Sekenenre Tao II Waleczny (panował prawdopodobnie w latach 1558-1554 p.n.e.) rozpoczął walkę z Hyksosami. Jego syn, Kamose (panował w latach 1554-1549 p.n.e.), był ostatnim władcą dynastii. Odzyskał on niemalże cały Egipt, poza deltą Nilu. Udaremnił nawiązanie kontaktu Hyksosami z Nubijczykami (mieszkającymi na południe od Egiptu), poprzez przechwycenie posłańców.

Kultura grobów zrębowych

Kultura grobów zrębowych to kultura archeologiczna, istniejąca na wschodzie Europy w latach ok. 1800-1300 p.n.e. Ukształtowała się ona na nadwołżańskich stepach, skąd rozprzestrzeniała się na zachód, najprawdopodobniej w sposób niepokojowy.
    Ludność tej kultury, początkowo, prowadziła koczowniczy tryb życia. Zajmowali się pasterstwem gł. bydła i koni. Jednak z czasem zaczęli uprawiać zboże, co wiązało się z osiadłym trybem życia. Powstało wiele małych osad. Budowano je nad rzekami. Wszystkie domy miały wejścia od strony wody. Nie budowano murów. Na skrajach osiedli znajdowały się budynki gospodarcze, w tym kuźnie.

konstrukcja zrębowa

   Znaleziono ogromną liczbę wyrobów z brązu m.in.: sztylety, topory, miecze, sierpy, noże, czy ozdoby. Skromnie zaś prezentuje się asortyment wyrobów ceramicznych. Przeważają garnki i misy, ozdobione wzorami geometrycznymi.
   Ludność kultury grobów zrębowych najprawdopodobniej czciła ogień, co sugerują tzw. zolniki, czyli miejsca o dużej ilości nagromadzonego popiołu. Zmarłych chowano w grobach kurhanowych. Pod kopcem znajdowały się komory grobowe, zbudowane z belek drewnianych ułożonych w konstrukcji zrębowej (stąd nazwa tej kultury) i przykryte stropem lub dwuspadowym dachem. Ciało było składane w pozycji skurczonej na boku. Grób był wyposażony w narzędzia i ozdoby brązowe.
   

Okres inicjalny

Okres inicjalny (zwany też początkowy) to okres w historii Andów, trwający w latach 1800-900 p.n.e.  W tym czasie zaczęto nawadniać pola nad brzegami Pacyfiku oraz skierowano rzeki przez pustynię. Zwiększył to znacznie obszar ziem uprawnych i zintensyfikowało uprawę roli. Wzniesiono też ogromne ośrodki kultowe w kształcie litery U. Zachowane ruiny znaleziono w: Las Haldas (trzy świątynie, wzniesione na platformach), Kotosh (najstarsza odkryta budowla na terenie Andów: Świątynia Skrzyżowanych Rąk) oraz La Florida (olbrzymia kamienna piramida).
    Zaczęto też używać ceramiki (ok. 1750 r.p.n.e.), obrabiać metal, w tym złoto (ok. 1440 r.p.n.e. w Waywaka) oraz uprawiać kukurydzę (w latach 1000-800 p.n.e.). Społeczności rolnicze z pustynnych dolin rzecznych utrzymywały ożywione kontakty handlowe ze społecznościami rybackimi z wybrzeża. Zboże i rośliny strączkowe wymieniano na sól, morskie glony i suszone ryby.

Epoka brązu na Dalekim Wschodzie

Chiny
Epokę brązu na terenie dzisiejszych Chin datuje się na lata ok. 1900-300 p.n.e. Najstarsze brązowe przedmioty znaleziono na terenie dzisiejszych prowincji: Henan, Hubei, Shaanxi i Shanxi. Na tym obszarze w latach 1900-1600 p.n.e. mieszkała ludność kultury Erlitou. Tam to właśnie doszło do niezależnego, od Bliskiego Wschodu, odkrycia umiejętności obróbki brązu. Chińscy archeolodzy utożsamiają tę kulturę z półlegendarną dynastią Xia,  (jej władcy są uznawani za wzór moralności, mądrości, pracowitości i odwagi; założycielem miał być Wielki Yu). Dalecy od tego stwierdzenia są zachodni archeolodzy, gdyż nie znaleziono żadnych pisemnych świadectw dotyczących tej kultury. Bardzo prawdopodobne jest jednak to, że wywodzi się ona od neolitycznej kultury Longshan.
  W epoce brązu na terenie Chin rozpoczął się proces tworzenia trwałych państw. Dynastiami historycznie potwierdzonymi z tego okresu są:

• dynastia Shang
• dynastia Zhou

Narody;

• Han

Korea

Epokę brązu na terenie dzisiejszej Korei datuje się dopiero na lata 800-400 p.n.e. Po raz pierwszy pojawia się w kulturze Mumun.

Kultura Wessex

Kultura Wessex to kultura archeologiczna istniejąca w latach ok. 2000-1400 p.n.e. na terenie dzisiejszej środkowej i południowej Anglii. Wiąże się ona z wpływami z terenów północnej Francji.
   Ludność mieszkała w domach na planie koła o średnicy 6-12 m., z pojedynczym przejściem i paleniskiem. Spadzisty dach był wykonany ze słomy, a ściany m.in. z drewna. Hodowano bydło, owce, świnie, konie i gęsi oraz uprawiano jęczmień, żyto i fasolę. Można zauważyć pierwsze oznaki użyźniania gleby, wyjałowionej przez intensywne uprawy w czasie neolitu. Stosowano m.in. nawóz bydlęcy, czy glony. W tym czasie powstały też pierwsze saliny, czyli miejsca gdzie uzyskiwano sól z odparowania wody morskiej.

Stonehenge

     Pierwsze ślady wytopu brązu datuje się na ok. 1800 r.p.n.e., chociaż można spotkać wyroby starsze (kupione od ludów z Kontynentu). Wyrabiano groty włóczni, siekiery, naczynia, naramienniki, sztylety, noże, miecze, biżuterię, czy wyroby sakralne. Początkowo były to wyroby luksusowe, ale z czasem stały się powszechnie dostępne. Przedmioty z brązu można znaleźć m.in. w kompleksie w Stonehenge (zaczęto go budować jednak dużo wcześniej; ludność kultury Wessex widać brała udział w końcowej fazie budowy).
    Początkowo stosowano pochówek szkieletowy, ale z czasem zastąpiła go kremacja. W obydwu wypadkach usypywano kurhany, a groby bogato wyposażano. Dary dla zmarłych pochodziły nie tylko z Brytanii, ale również z importu z całej niemalże Europy (w grobach można znaleźć m.in. bałtycki bursztyn, francuskie wyroby ze złota, czy greckie paciorki i sztylety.

Cywilizacja minojska

Cywilizacja minojska jest najstarszą cywilizacją w Europie. Powstała ona na Krecie ok. 2000 r.p.n.e. Jej zmierzch nastąpił po wybuchu wulkanu Thira na pobliskiej wyspie Santoryn w ok. 1628 r.p.n.e. oraz najazd Achajów w ok. 1450 r.p.n.e. Najbardziej charakterystyczną cechą tej cywilizacji są pałace, które nie były tylko siedzibą władcy, ale też centrum życia społecznego i gospodarczego oraz magazynem żywności i surowców. Co ciekawe, nie miały one murów obronnych. Znaleziono też niewielką ilość broni.

ruiny pałacu w Knossos

   Ludność zajmowała się rolnictwem (gł. uprawa winogrona i oliwy), rzemiosłem oraz handlem (w tym dalekosiężnym gł. cyną). Kreteńczycy posługiwali się kreteńskim pismem hieroglificznym, powstałym na podstawie pisma egipskiego. Potem przekształciło się ono w pismo linearne A. Obydwu jednak nie udało się odczytać, gdyż ludność minojska posługiwała się językiem niepodobnym do żadnego współcześnie istniejącego.
    Najsłynniejsze pałace powstały w Knossos (w mitologii greckiej siedziba króla Minosa, od którego powstała nazwa cywilizacji), Fajstos i Malia. Wznosiły się wśród zabudowy miejskiej. Ok. 1700 r.p.n.e. pałace zostały, nie wiadomo czemu, gruntownie zniszczone. Nastąpiło jednak szybkie odbudowanie pałaców, na których pojawiły się duże freski, w których widać wpływy egipskie. Malowano przede wszystkim sceny z życia codziennego i obrzędów świątecznych. Znane są też liczne znalezione figurki z gliny,  fajansu, kości słoniowej, czy brązu, przedstawiające ludzkie postacie oraz bogato zdobiona ceramika.

Wczesny okres preklasyczny

Okres preklasyczny to okres w historii Ameryki Środkowej, trwający w latach 2000 p.n.e.- 250 n.e. Podzielony jest ona na trzy podokresy: wczesny, środkowy i późny.
    Wczesny okres preklasyczny trwał do 1000 r.p.n.e. Powstały wtedy pierwsze na tym terenie zorganizowane osady. Nastąpił wtedy też rozwój wyrobu ceramiki, obróbki kamieni szlachetnych i jadeitu (rodzaj rzadkiego minerału), handlu, astronomii, astrologii oraz kształtowanie się kultu religijnego.

Epoka brązu w Azji Południowej

Indie
Nie ma zgody co do czasu trwania epoki brązu na subkontynencie indyjskim. Na terenie doliny Indusu, epoka brązu trwała prawdopodobnie w latach 3300-1300 p.n.e.Większość tego okresu przypada na istnienie kultury Harappa.  Na południu Indii brąz był znany prawdopodobnie od 2500 r.p.n.e.
    W latach 2500-2000 p.n.e. doszło do wyschnięcia wielkiej rzeki Saraswati, nad którą istniała kultura Harappa. Spowodowało to powolny zanik cywilizacji. Ludzie zaczęli opuszczać miasta i przenosić się na wieś. Na ok. 1800 r.p.n.e. datuje się przybycie do Indii, indoeuropejskiego ludu Ariów. Byli oni koczownikami i przybyli ze stepów Azji Centralnej. Przez pięć stuleci wędrowali po terenie subkontynentu indyjskiego i wojowali z tubylcami. Okres ten nazywany jest okresem wedyjskim. Przejęli oni wiele zdobyczy cywilizacyjnych od kultury Harappa. W 1300 r.p.n.e. Ariowie, niezależnie od obcych wpływów, odkryli sposób obróbki żelaza. Kończy się tym, samym epoka brązu.

Azja Południowo-Wschodnia
Najwcześniejsze ślady obróbki brązu datuje się na 2500 r.p.n.e. Jednak brąz na tym terenie powszechny był w ok. 1500-500 r.p.n.e. W tym czasie żyły tutaj proste społeczności rolnicze.

Amoryci

Amoryci to semicki lud, który na przełomie III i II tys. p.n.e.opanował większą część Mezopotamii, Palestyny i Syrii. Po upadku państwa nowosumeryjskiego przejęli władzę w większości miast jak np. Aszur, Esznunna, Larsa, Isin, Babilon, czy Mari. Poszczególni władcy stale ze sobą  ze sobą rywalizowali, raz zyskując nowe tereny,  a innym - tracąc je. Najwybitniejszymi z nich to Hammurabi, twórca potęgi Babilonii i Szamszi-Adad I, twórca pierwszego imperium na terenie Asyrii. Amoryci zaadaptowali kulturę sumero-akadyjską. Nawet przejmowali panteon lokalnych bóstw, dodając do niego tylko trochę elementów swojej rodzimej religii.
   W tym samym czasie co w Mezopotamii, Amoryci osiedlili się również w Syrii i Palestynie, gdzie stali się dominującym czynnikiem etnicznym. Zostali oni podbici przez Hebrajczyków w XIII w.p.n.e. (co zostało opisane w Biblii). Jednak upadek syryjskich i palestyńskich Amorytów wiąże się głównie z napadem tzw. Ludów Morza.