Epoka żelaza na Bliskim Wschodzie

Epoka żelaza trwała tutaj mniej więcej w latach 1200-600 p.n.e.
Do ważniejszych wynalazków, które weszły do powszechnego użycia należały: oczywiście żelazo oraz alfabet. Z czasem rozpowszechniły się poza Bliski Wschód. Jako pierwsi żelazo zaczęli stosować Hetyci, a alfabet - Fenicjanie.

Na szczegóły popatrz niżej (z czasem będę dodawał nowe posty i linki do nich)

• państwa:

1. Państwo średnioasyryjskie
2. Państwo nowoasyryjskie
3. Państwo nowobabilońskie
4. Frygia
5. Lidia
6. Urartu
7. Persja
8. Izrael
9. Juda

• narody:

1. tzw. "Ludy Morza"
2. Fenicjanie
3. Hebrajczycy
4. Aramejczycy
5. Elamici
6. Persowie

Epoka żelaza

dymarka

Epoka żelaza to ostatnia epoka prehistorii. Zależnie od  występowania, ma różne ramy czasowe. Najważniejszą cechą tego okresu jest oczywiście powszechne użycie żelaza do wyrobu narzędzi i broni. Zastąpiło ono brąz, gdyż jest to materiał bardziej dostępny, a także twardszy.
   Najczęściej wydobywano żelazo z tzw. rud darniowych (skała osadowa, powstająca na terenach podmokłych), gdzie zawartość tego pierwiastka stanowi 30-50%. Rudy te były łatwo dostępne, gdyż występowały blisko powierzchni ziemi. Po wydobyciu rudy oddzielano czyste żelazo od zanieczyszczeń, poprzez wytapianie (najpierw w ogniskach otwartych, a potem w dymarkach).
    Jako pierwsi wytop żelaza opracowali Hetyci ok. 1500 r.p.n.e. Początkowo jednak używano go jako materiału do wyrobu biżuterii i statuetek. Stamtąd umiejętność ta rozprzestrzeniła się na cały Bliski Wschód i Europę. W Indiach i Chinach doszło do niezależnych odkryć wytopu tego surowca.

Epoka  żelaza w różnych częściach  świata:

• Bliski Wschód
• Afryka
• Europa
• Azja Południowa
• Daleki Wschód

Okres średnioasyryjski

Okres średnioasyryjski to okres w historii Asyrii, trwający w latach 1364-935 p.n.e. W tym czasie państwo to dwukrotnie stawało się imperium i silnym bliskowschodnim graczem i dwukrotnie traciło na znaczeniu. Państwo to upadło w wyniku najazdu Aramejczyków.

Wybrani władcy:

zasięg Asyrii na przełomie XII i XI w.p.n.e.

• Aszur-uballit I - panował w latach 1364-1328 p.n.e. Uniezależnił Asyrię od Mitanni i rozciągnął nieco jej granice na północ i wschód od Aszur. Zawarł przymierze z Babilonią, wydając swą córkę za żonę Kara-Indaszowi, synowi króla Burna-Buriasza II. W 1333 r.p.n.e. doszło do rewolty w Babilonie i władzę przejął Nazi Bugasz. Aszur-ubalit I obalił uzurpatora i przywrócił tron dotychczasowej dynastii.
• Enlil-narari - panował w latach 1328-1318 p.n.e. Prowadził wojnę z Babilonią, która nie została rozstrzygnięta.
• Adad-nirari I - panował w latach 1305-1274 p.n.e. Poszerzył wpływy Asyrii kosztem Babilonii i zwasalizował Mitanni. 
• Salmanasar I - panował w latach 1274-1244 p.n.e. W 1270 r.p.n.e. Szattuara II, władca Mitanni, wzniecił antyasyryjskie powstanie. Salmanasar stłumił je,  a Mitanni włączył do Asyrii. Kazał też deportować 14 tys. jeńców do Asyrii. 
• Tukulti-Ninurta I - panował w latach 1244-1207 p.n.e. Złupił hetycką część Syrii.  W 1235 r.p.n.e. złupił Babilonię oraz uprowadził jej władcę, Kasztiliasza IV. Jego następcy byli władcami nieudolnymi, co doprowadziło do upadku znaczenia Asyrii, utraty terytoriów i suwerenności (została wasalem Babilonii).
• Ninurta-apil-Ekur - panował w latach 1191-1179 p.n.e. Był założycielem nowej dynastii. Władzę zdobył dzięki poparciu Babilonii.
• Tiglatpilesar I - panował w latach 1114-1076 p.n.e.  Odpierał ataki wędrownych plemion: Aramejczyków i Frygów. Podbił Syrię i dotarł do Fenicji, którą zwasalizował. W 1107 r.p.n.e. pokonał Babilonię  Za jego następców Asyria znów zaczęła tracić na znaczeniu, w dużej mierze przez nieustanne najazdy Aramejczyków.

Państwo nowohetyckie

imperium hetyckie

Państwo nowohetyckie istniało w latach 1380-1178 p.n.e. na terenie Anatolii. Było ono bezpośrednim kontynuatorem państwa starohetyckiego. Hetyci znów stworzyli imperium.

Rys historyczny:

• Tudhalijas II - twórca nowej dynastii i państwa nowohetyckiego. Podbił Isuwę, bogatą w miedź krainę na wschodzie Anatolii. 
• Arnuwandas I - jego panowanie zostało naznaczone ciągłymi najazdami ludu Kaska, którzy prawdopodobnie złupili Hattusę, stolicę imperium.
• Suppiliuliumas I - twórca militarnej potęgi Hetytów. Panował w latach ok. 1344-1322 p.n.e. Udało mu się pokonać Kaszków. Podbił królestwo Kizzuwatna w południowo-wschodniej Anatolii oraz większą część Syrii. Postanowił skorzystać z osłabienia wewnętrznego Mitanii i wysłał tam swe wojska. Dopiero trzecia z nich doprowadziła do zdobycia stolicy, Waszukanni i osadzenia tam marionetkowego władcę, Szattiwazę. 
• Mursilis II - panował w latach 1321-1295 p.n.e. Uciszył on bunty Syryjczyków i Kasków. Zbudował on też umocnienia na granicach: zachodniej (z królestwem Arzawa) i północnej (z Kaszkami).
• Muwatallis II - panował w latach 1295-1272 p.n.e. Przeniósł stolicę z Hattussy do Tarkuntaszy, dalej od, sprawiających problemy, Kaszków. W 1275 r.p.n.e. stoczył nierozstrzygniętą bitwę pod Kadesz z faraonem Ramzesem II.
• Mursilis III - panował w latach 1272-1267 p.n.e. Przeniósł stolicę z powrotem do Hattussy. Władzę stracił po przegranej wojnie ze swym wujem Hattusilisem III (panował w latach 1267-1237 p.n.e.).
• Suppilulimas II - panował w latach 1207-1178 p.n.e. Jego panowanie stało pod znakiem niszczycielskich najazdów ludów sąsiednich oraz tzw. Ludów Morza, którzy zburzyli Hattusę. Państwo nowohetyckie przestało istnieć.

Po zniszczeniu Hattusy, centrum kulturowe Hetytów przeniosło się do miast północno-wschodniej Anatolii i północnej Syrii, gdzie powstały liczne późnohetyckie miasta-państwa.

Ariowie

Ariowie to odłam ludów indoeuropejskich, który z terenów Azji Środkowej przybył na tereny Iranu i Indii i dali początek współczesnej ludności tych terenów.
     W momencie migracji na południe, prowadzili półkoczowniczy tryb życia. Ich siłę militarną stanowiły rydwany. Ich społeczeństwo dzieliło się na: kapłanów, wojowników i wytwórców. Wierzyli w obszerny panteon bogów, którym składano krwawe ofiary oraz  w życie pozagrobowe. Ważny był też kult świętego napoju haomy (w Persji) lub somy (w Indiach).
   Nie ma zgody, czy do Iranu Ariowie dotarli przez Azję Środkową, czy przez Kaukaz. Prawdopodobnie przyszli tutaj dwoma drogami. Są źródła z XVIII w.p.n.e., świadczące o kontaktach Ariów w Hurytami. Niewykluczone, że wspólnie tworzyli państwo Mitanni.

Okres wedyjski

Okres wedyjski to czas w historii Indii, trwający w latach 1500-1100 p.n.e. W tym to czasie prawdopodobnie powstawały Wedy (stąd nazwa), czyli święte księgi hinduizmu .
    Na terenie Indii pojawił się półkoczowniczy Ariowie, pochodzący z Azji Środkowej. Przez cały ten okres rozprzestrzenili się na terenie całego Subkontynentu Indyjskiego, wypierając lokalne ludy (przodków Drawidów). Nie pozostawili oni po sobie wiele śladów pobytu. Zachowały się za to mity i legendy, opisujące migrację i wojny z miejscowymi. Zamieszczone zostały one w Wedach, początkowo przekazywane ustnie i spisane dopiero w VI w.p.n.e.
    Wykształcił się wtedy wedyzm, czyli religia wyznawana przez Ariów. Opierał się on głównie na ceremoniale ofiary. Świątynie i kapłaństwo powstały później, zapewne pod wpływem Drawidów. Było mnóstwo różnych bóstw, związanych  przede wszystkim z siłami przyrody, np.:

• Agni - bóg ognia (pośredniczy między ludźmi składającymi ofiary, a bogami),
• Surja - bóg Słońca,
• Waju - bóg powietrza i wiatru,
• Ratri - bogini nocy,
• Waruna - bóg wody i nieba,
• Soma - bóg roślin,
• Indra - bóg wojny.