Cywilizacja mykeńska

fresk mykeński

Cywilizacja mykeńska powstała na terenie dzisiejszej Grecji. Tworzyli ją Achajowie, jedno z greckich plemion. Najważniejszym jej ośrodkiem były Mykeny, stąd nazwa. Istniała ona w latach ok. 1600-1100 p.n.e.
  Achajowie ok. 1450 r.p.n.e. podbili Kretę, czym doprowadzili do upadku tamtejszej cywilizacji minojskiej. Przejęli oni jednak od niej wiele zdobyczy cywilizacyjnych. W oparciu o minojskie pismo linearne A, Achajowie stworzyli pismo linearne B, które było używano gł. do spraw administracyjnych. Sztuka mykeńska też była oparta przede wszystkim na sztuce minojskiej.
   Ludność cywilizacji mykeńskiej wznosiła pałace obronne, które były nie tylko ośrodkami władzy, ale taż kultury, rzemiosła i handlu. Każdym państwem-miastem rządził wanaks, a pomagał mu lawagetas. Był on właścicielem wszystkich ziem. Dlatego rolnicy mieli obowiązek uiszczać daninę. Władca był też jedynym odbiorcom wyrobów rzemieślniczych oraz miał monopol na handel zagraniczny. Eksportował on m.in. ceramikę, wyroby z brązu, oliwę i tkaniny. Importowano z kolei: miedź, cynę, złoto, srebro, kość słoniową i bursztyn.
   Achajowie podejmowali też dalekie wyprawy wojenne, w tym na Troję (opisuje ją "Illiada" Homera). Zakładali też kolonie na Cyprze, w Pamfilii (na południu Anatolii), czy na Rodos. Często dochodziło do walk między państwami pałacowymi. Ich celem było uzyskanie sławy i zwierzchnictwa. Wszystko zmieniło się ok. 1200 r.p.n.e. Wtedy to tzw. "Ludy morza" , o nieznanym pochodzeniu, doprowadziły do upadku imperium Hetytów oraz zrujnowania wielu ośrodków handlowych w Syrii. Spowodowało to przerwanie dostaw do Grecji. Zwłaszcza uciążliwy stał się niedobór cyny i miedzi, niezbędnych do wyrobu brązu. Wojny między państwami mykeńskimi stały się coraz bardziej brutalne i ich celem było zdobycie deficytowych towarów. Dochodziło do niszczenia i odbudowy miast oraz częstych zmian na tronie. Zamarł handel i rzemiosło. Wyludniły się Lakonia i Messenia (obydwie na południu Peloponezu). Sytuację tę próbowali wykorzystać Dorowie, inne greckie plemię. Zostali jednak odparci w 1150 i 1130 r.p.n.e. W końcu udało im się pokonać wanaksa Myken w ok. 1100 r.p.n.e. i osiedlili się na wyludnionym Peloponezie.
 
   

Hetyci

Hetyci to naród indoeropejski, zamieszkujący w czasach starożytnych Anatolię (dzisiejsza Turcja). Pojawili się oni tam ok. 2000 r.p.n.e. Przybyli przechodząc przez góry Kaukazu, lub przez cieśniną Bosfor lub Dardanele. Zamieszkali oni w krainie Hatti. Przyswoili język, wierzenia i zwyczaje autochtonów, tak dalece, że siebie zaczęli nazywać Hetytami.
   W początkach osadnictwa Hetyci podzieleni byli na wiele miast-państw. Z czasem jednak zaczęli podbijać sąsiednie miasta, aż ok. 1650 r.p.n.e. stworzyli silne państwo, obejmujące dużą część Anatolii. Jak większość cywilizacji, tak i hetycka miała swoje wzloty i upadki. W okresie swej świetności Hetyci panowali nad Anatolią, Syrią, Palestyną i północną Mezopotamią. W ok. 1190 r.p.n.e. ostatecznie imperium hetyckie upadło. Aż do 708 r.p.n.e. istniały późnohetyckie miasta-państwa.
     Na czele państwa stał labarna. Pełnił on funkcję króla, dowódcy wojsk, najwyższego sędziego i najwyższym kapłanem. W ważniejszych sprawach zwracał się z radą do pankus, czyli rady starszych. Pozycja władcy zależała od poparcia szlachty, co było zapewne przyczyną częstych zamachów stanu. Szczególną pozycję miała tawananna, czyli małżonka królewska. Miała prawo pieczętować dokumenty, a po śmierci męża przejmowała władzę jako koregentka.
   Prawodawstwo było, jak na tamte czasy, wyjątkowo rozwinięte. W przeciwieństwie do prawa babilońskiego, nie korzystało ono z zasady "oko za oko''. Częściej stosowano odszkodowania w ramach zadośćuczynienia.
   Hetyci na początku byli koczowniczym ludem pasterskim. Po osiedleniu się w Anatolii, stali się ludem rolniczym. Uprawiano zboża, winorośl, oliwki itp., hodowano zaś bydło, świnie i owce. Ważną gałęzią gospodarki było wydobycie miedzi (bardzo potrzebnej do wyrobu brązu) i jej eksport. Przed 1180 r.p.n.e. Hetyci poznali metodę obróbki żelaza. Ich rzemieślnicy zmonopolizowali wytwarzanie wyrobów z żelaza, gł. ozdoby i posągi.
    Sztuka hetycka była połączeniem sztuki ludów Hatti, Syryjczyków i Asyryjczyków, a w mniejszym stopniu Egipcjan i Fenicjan. Pismo hetyckie miało formę pisma klinowego, a potem hieroglifów. Religia Hetytów również powstała z wymieszania się elementów innych bliskowschodnich religii. Początkowo ograniczano się do stawiania steli  (symbolizujących bóstwo) w jaskiniach lub pod gołym niebem. Dopiero pod wpływem Hurytów, zaczęto budować świątynie. Do ważniejszych hetyckich bóstw zaliczają się:

• Taru: bóg chmur, deszczu i burz; najważniejszy bóg panteonu,
• Hebat: bogini płodności i piękności; małżonka Taru,
• Arma: bóg Księżyca,
• Istanu: bóg Słońca,
• Wurunkatte: bóg wojny,
• Perwa: bóg koni i patron władców.

   

Państwo starohetyckie

Państwo starohetyckie to starożytne państwo istniejące na terenie Anatolii w latach 1650-1380 p.n.e. Rządzone było przez wielkich króli z ludu Hetytów.

Rys historyczny:

• Hattusilis I panował w latach ok. 1650-1620 p.n.e. Początkowo panował w mieście Kussara. Podbił on pozostałe hetyckie miasta-państwa. Skonsolidował on państwo, które obejmowało większość Anatolii. Przeniósł też stolicę do Hattusy. Zaczął on ekspansję na tereny Syrii i Mezopotamii. 
• Mursilis I panował w latach ok. 1620-1590 p.n.e. Podbił Syrię, a potem Babilonię. Udało mu się też pokonać Hurytów. Został zamordowany w wyniku spisku.
• Hantilis panował w latach ok. 1590-1560 p.n.e. Za jego panowania rozpoczął się powolny upadek królestwa. Huryci odebrali mu Syrię. Poza tym coraz częściej dawali o sobie znać Kaszkowie, mieszkający w północno-zachodniej części Anatolii. W celu ochrony rozpoczęto fortyfikację stolicy Hattusy.
• za kolejnych władców królestwo utraciło kolejne terytoria; władza często zmieniała się w wyniku zamachu stanu
• Telipinus panował w latach ok. 1525-1500 p.n.e. Ustabilizował stosunki wewnętrzne i wprowadził dziedziczność tronu. Wprowadził zakaz mordowania członków dynastii królewskiej, nawet przez jej członków.
• kolejni władcy toczyli walki z królestwem Kizzuwatny, znajdującego się w południowo-wschodniej Anatolii; nie byli w stanie odbudować potęgi państwa hetyckiego.

Nubijczycy

mapa Nubii

Nubijczycy to niewielki afrykański lud, mieszkający na granicy Egiptu i Sudanu. W starożytności jednak był to potężny naród, mieszkający w Nubii (między I, a V kataraktą na Nilu). Ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo z Egiptem, byli oni pod dużym jego wpływem kulturalnym. Na terenie Nubii znajdowały się złoża złota, przez co była ona najeżdżana kilkakrotnie. przez Egipcjan. Początki cywilizacji nubijskiej sięgają 2500 r.p.n.e. Pierwsze większe państwo Nubijczyków to Kerma, podbite w końcu przez Egipt. Kolejnymi państwami nubijskimi były Kisz, Maroe, Alodia, czy Makuria. Od VI w.n.e. ludność ulegała chrystianizacji, a od XIV w.n.e. - islamizacji.

Kerma

Królestwo Kerma to najstarsze królestwo nubijskie. Istniało ono w latach 1700-1500 p.n.e. na terenie Górnej Nubii. Powstało ono w wyniku zjednoczenia wielu miast-państw.
   Kerma często wchodziła w konflikty zbrojne z Egiptem. Była poważnym zagrożeniem dla swego północnego sąsiada w czasie II okresu przejściowego. Miało nawet dojść do sojuszu między Kermą, a państwem Hyksosów. Wojska faraona Górnego Egiptu Sekenenre Tao II, przechwyciły jednak posłańców. Późniejsi władcy egipskiego Nowego Państwa dążyli do podbicia Kermy, co udało się Totmesowi I.
    Niewiele zostało świadectw istnienia tego państwa. Jednym z nich są ruiny pałacu królewskiego oraz nekropolia władców.

Kultury pól popielnicowych

Krąg kultur pól popielnicowych to grupa kultur archeologicznych, trwająca w latach 1700-900 p.n.e.
Ważniejsze kultury:

zasięg występowania kultur pól popielnicowych

• kultura pilińska (najstarsza; północno-wschodnie Węgry i prawie cała Słowacja);
• kultura łużycka (prawie cała Polska oraz przyległe obszary);
• francusko-katalońska kultura pól popielnicowych (Katalonia i południowo-wschodnia Francja);
• kultura Deverel-Rimbury (południowa Anglia);
• południowoniemiecka kultura pól popielnicowych (południowe Niemcy);
• środkowodunajska kultura pól popielnicowych (naddunajskie tereny Moraw, Austrii, Słowacji i Węgier);
• dolnoreńska kultura pól popielnicowych (dorzecze dolnego Renu). 

Nastąpiła zdecydowana stabilizacja osadnictwa. Osady były otwarte, bądź otoczone murem (gł. w górach). Wystąpiło też duże zagęszczenie ludności i kolonizowanie terenów dotychczas bezludnych. Budowano też osady na wyspach (np. w Biskupinie) oraz z wodzie (były wzniesione na palach).

    W gospodarce dominującą rolę miała uprawa roślin, z dużym udziałem stacjonarnej hodowli zwierząt. Rozwinęła się metalurgia i wydobycie miedzi, co zaowocowało rozwojem handlu dalekosiężnego i kontaktem między ludami.

   Nazwa tego kręgu kultur pochodzi od rodzaju cmentarzysk. Zmarłych palono, a prochy wsypywano do urn (inaczej: popielnic) i zakopywano w ziemi. Nie usypywano żadnych kurhanów. Cmentarzyska były płaskie jak stół. W grobach przy urnach chowano naczynia ceramiczne. Zrezygnowano z narzędzi z brązu.

Kultury mogiłowe

Krąg kultur mogiłowych to grupa kultur archeologicznych istniejąca w środkowej Europie w latach 1700-1200 p.n.e. Nie wiadomo skąd się ludy tych kultur pojawiły. Pewne jest, że ich napływ nie miał charakteru pokojowego. Wiele osad zostało opuszczonych, w tym wiele spalonych. Upadła kultura unietycka i wiele mniejszych kultur gł. z dorzecza środkowego Dunaju.
   Ważniejsze kultury mogiłowe:

• Środkowodunajska kultura mogiłowa (wschodnia Austria i południowe Morawy)
• Karpacka kultura mogiłowa (południowa Słowacja i północno-zachodnie Węgry)
• Kultura przedłużycka (Śląsk, Wielkopolska i wschodnia Brandenburgia). 

Poza tym kultury mogiłowe występowały na terenie dzisiejszych Niemiec i Czech.
    Ludność była w większości koczownicza i nie pozostało zbyt dużo osad. Dopiero z czasem zwiększyła się rola uprawy roli, a co za tym idzie - ustabilizowanie się osadnictwa.
   Ceramika poszczególnych kultur zdecydowanie się różniła. Cechami wspólnymi były m.in.: misy na pustych nóżkach, wazy na pustych i długich nóżkach. Wśród przedmiotów metalowych przeważała broń z brązu: sztylety, miecze, siekierki, czy groty włóczni i oszczepów oraz biżuteria.
    Nazwa kręgu kultur pochodzi od rodzaju grobów. Zmarłych, ubranych w odświętny strój, chowano w pozycji wyprostowanej, nierzadko w trumnach. Groby były bogato wyposażone (kobiety chowano z biżuterią, a mężczyzn z bronią), a potem przysypywano ziemią lub kamieniami, tak że powstawał kurhan. W obrębie jednego kopca jest wiele grobów i pochowani są tam nie tylko członkowie elit. Cmentarzyska to zgrupowania kurhanów, takie jak np. w Łękach Małych w Wielkopolsce.
    Z czasem nastąpiła zmiana w sposobie gospodarowania, trybie życia, czy form pochówków. Część kultur zaniknęła, a inne, jak kultura przedłużycka, weszły w skład kręgu kultur pól popielnicowych.

Starożytni Chińczycy

Starożytni Chińczycy to przodkowie dzisiejszych Chińczyków Han. Początkowo mieszkali nad Żółtą Rzeką i wywodzą się z kultury Erlitou. Posługiwali się początkowo tzw. przedarchaiczny językiem chińskim, a od XI do III w.p.n.e. - archaicznym językiem chińskim (językiem starochińskim). Zostały one odczytane, ale nie wiadomo jak brzmiały. Znacznie różniły się od dzisiejszego chińskiego.
     Władcy pierwszych chińskich dynastii prowadzili ekspansywną politykę zagraniczną. Podbijali coraz to nowe terytoria. Potem na tych terenach prowadzono kolonizację, co doprowadziło do sinizacji (przyswojenie kultury i języka chińskiego). Początkowo w skład chińskiej cywilizacji wchodziło wiele niewielkich państw rządzonych przez królów. Dopiero z czasem doszło do zjednoczenia Chin pod berłem cesarza, zwanego Synem Nieba. Dawało to boski mandat i nieograniczoną władzę. Większość społeczeństwa pracowała na roli. Sporo było również rzemieślników. Ciekawostką jest fakt, że Chińczycy nazywali swoje państwo od nazwy dynastii aktualnie panującej np. Państwo Shang.
    Chińczycy wierzyli w tysiące bóstw. Wielu z nich było kiedyś ludźmi, ale otrzymali nieśmiertelność. Wśród nich był Huang Di (zwany Żółtym Cesarzem), który miał być protoplastą Chińczyków i wynalazcą m.in. kalendarza, pisma czy kompasu. Miał być założycielem półlegendarnej dynastii Xia.
    Szczególnie ważny był kult przodków, którzy pełnili rolę bóstw opiekuńczych domostw. W Chinach zrodził się konfucjonizm i taozim, które były w sumie systemami filozoficznymi. Jednak wywarły one duży wpływ na kształtowanie się poglądów i systemów etycznych Chińczyków. Jak większość ówczesnych społeczeństw, tak i tu praktykowano wielożeństwo wśród elit.
   Chińczycy używali kalendarza księżycowo-słonecznego, który co jakiś czas ulepszano. Ostateczny kształt przybrał w II w.p.n.e. i jest używany do dziś. Rok dzieli się na 12 miesięcy po 29 lub 30 dni. 7 razy w ciągu 19-letniego cyklu dodaje się 13 miesiąc. Miesiące nie mają nazw, ale tylko numery.
    Używano pisma piktograficznego, przodka dzisiejszego pisma chińskiego.